Bartonelloza

Bartonelloza jest chorobą wywoływaną przez bakterie z rodzaju Bartonella. Według Bergey’s Manual of Systematic Bacteriology Bartonella zaliczana jest do grupy α‑Proteobacteria, rzędu Rhizobiales rodziny Bartonellaceae. Obecnie do tego rodzaju należy ponad 20 gatunków bakterii z najlepiej poznanymi B. bacilliformis wywołująca chorobę Carriona, B. quintana wywołująca gorączkę okopową oraz B. henselae wywołująca chorobę kociego pazura. Rezerwuarem bartonelli są różne gatunki ssaków, natomiast wektor stanowią krwiopijne stawonogi (w tym kleszcze), których gatunek uzależniony jest od gatunku Bartonella.

Choroba Carriona

Choroba Carriona, wywoływana przez B. bacilliformis, została opisana w 1885 roku przez Daniela A. Carriona. Pod nazwą tej choroby kryją się dwie znane już wcześniej choroby, a więc gorączka Oroya, która została stwierdzona w 1870 roku u robotników pracujących przy budowie drogi z Limy do La Oroya oraz brodawczakowatość peruwiańska, znana w Ameryce Południowej od setek lat. Gorączka Oroya przebiega z hemolizą i posocznicą, które prowadzą do anemii. Objawom tym towarzyszy powiększenie wątroby, śledziony oraz węzłów chłonnych. Obecność patogenu wykrywana jest prawie w 100% erytrocytów, z czego 80% z nich ulega hemolizie.

Choroba charakteryzuje się wysoką śmiertelnością, która u nieleczonych pacjentów sięgnąć może 40% przypadków. Często występujące koinfekcje z Salmonella spp., mogą podwyższyć odsetek śmiertelności do 90%. Brodawczakowatość peruwiańska objawia się natomiast występowaniem twardych, naczyniowych guzków na skórze kończyn, szyi i głowy. W przebiegu tej fazy choroby bakterie nie występują już w erytrocytach, a znajdują się natomiast w komórkach śródbłonka naczyń krwionośnych. Brodawczakowatość pojawia się u osób, u których wystąpiła wcześniej gorączka Oroya, około 2 miesiące po bakteriemii. Może także wystąpić u osób, u których wcześniej nie stwierdzono gorączki Oroya. Ta postać choroby Carriona nie powoduje zazwyczaj śmierci i ulega samowyleczeniu. Przypuszcza się, że w Ameryce Południowej, która jest obszarem endemicznego występowania B. bacilliformis około 5-10% osób jest jej nosicielami.

Gorączka okopowa

Gorączka okopowa, wywoływana przez B. quintana, została po raz pierwszy opisana podczas I wojny światowej. Objawami tej choroby są: podwyższona temperatura, bóle i zawroty głowy, ból przedniej powierzchni goleni oraz wysypka. Choroba trwa zazwyczaj 5 dni i może kilkakrotnie powracać. B. quintana może być również przyczyną zapalenie wsierdzia, a u chorych z obniżoną odpornością może powodować także naczyniakowatość bakteryjną. Gorączka okopowa najczęściej występowała u żołnierzy podczas I i II wojny światowej. W okresie powojennym przypadki zachorowań były bardzo sporadyczne.

Choroba kociego pazura

Choroba kociego pazura (ang. cat scratch disease, CSD), wywoływana przez B. henselae, została po raz pierwszy opisana w 1950 roku we Francji. W najczęściej występującej typowej postaci CSD okres inkubacji patogenu wynosi od 7 do 12 dni. W około 50% przypadków odnotowuje się zmiany pierwotne na skórze szyi i kończyn pod postacią krost, które znikają po 1-2 tygodniach. Po 10-14 dniach od pojawienia się zmian pierwotnych ma miejsce powiększenie węzłów chłonnych znajdujących się w pobliżu wniknięcia bakterii, które w ciągu dwóch do trzech tygodni mogą osiągnąć średnicę od kilku do kilkunastu centymetrów. Skóra nad nimi staje się zaczerwieniona i nadmiernie ocieplona. Zajęciu węzłów chłonnych towarzyszy gorączka, bóle głowy i ogólne złe samopoczucie.

W nielicznych przypadkach wystąpić może powiększenie śledziony i wątroby, zmiany lityczne w tkance kostnej, zapalenie spojówek, zapalenie płuc oraz zaburzenia ze strony układu nerwowego. Atypowa postać choroby występuje u 5–9% pacjentów, a najczęstszymi objawami są: ziarniakowate zapalenie spojówek, powiększenie węzłów chłonnych, zapalenie migdałków, zapalenie mózgu i pnia mózgu, zapalenie wątroby, śledziony, kości, nietypowe zapalenie płuc, wysięk opłucnowy, rumień, wysypka, obrzęk wątroby i zapalenie kłębuszków nerkowych. Osiemdziesiąt procent zachorowań na chorobę kociego pazura stanowią osoby poniżej 21 roku życia. Na CSD zapadają osoby zarówno z obniżoną odpornością, jak i ze sprawnie działającym układem immunologicznym, ale u nich przebieg choroby jest łagodniejszy.

Bartonelloza u zwierząt domowych

Zwierzęta domowe są również podatne na zakażenia różnymi gatunkami Bartonella, a kleszcze mogą być wektorami dwóch z nich – B. henselae oraz B. vinsoni.

B. henselae jest bakterią, której głównym rezerwuarem są koty domowe oraz psy. Zwierzęta te zakażone na drodze naturalnej z reguły nie wykazują objawów chorobowych. Niekiedy jednak B. henselae wywołuje, występujące u kotów, postępujące zapalenie jamy gębowej, zapalenie wsierdzia i naczyniówki oraz zapalenie dróg moczowych. U kotów zakażonych doświadczalnie występuje gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, sztywność mięśni, słabo zaznaczone objawy neurologiczne oraz zaburzenia w rozrodzie. Podczas zakażenia psów występować może: zapalenie wsierdzia, limfocytarne i ziarnikaowate zapalenie wątroby, niedokrwistość, zapalenie stawów, obrzęk śledziony oraz krwawienie z nosa.

B. vinsoni subsp. berkhoffii jest patogenem wywołującym u psów zapalenie wsierdzia, podczas którego najczęściej zajęte są jego zastawki. Bakteria ta może być częstą przyczyną niedokrwistości hemolitycznej o tle immunologicznym, jak również neutrofilowego lub ziarniakowatego zapalenie mózgu i opon mózgowych, neutrofilowego zapalenia stawów czy też zapalenia naczyniówki.

Źródło:

1. Adamska M. 2006. W: Biologia molekularna patogenów przenoszonych przez kleszcze (red.) Skotarczak B. Wydawnictwo Lekarskie PZWL;
2. Birtles R.J., Fry N.K., Ventosilla P., Caceres A.G., Sanchez E., Vizcarra H., Raouly D. 2002. Identification of Bartonella bacilliformis genotypes and their relevance to epidemiological investigations of human bartonellosis. Journal of Clinical Microbiology. 40, 10, 3606-3612;
3. Breitschwerdt E.B., Kordick D.L. 2000. Bartonella infection in animals: carriership, reservoir potential, pathogenicity, and zoonotic potential for human infection. Clinical Microbiology Reviews. 13, 3, 428-438;
4. Chang C.C., Chomel B.B., Kasten R.W., Romano V., Tietze N. 2001. Molecular evidence of Bartonella in questing adult Ixodes pacificus ticks in California. Journal of Clinical Microbiology. 39, 4, 1221-1226;
5. Handley S.A., Regnery R. L. 2000. Differentiation of pathogenic Bartonella species by infrequent restriction site PCR. Journal of Clinical Microbiology. 38, 8, 3010-3015;
6. Podsiadły E., Sokołowska E., Tylewska-Wierzbanowska S. 2002. Występowanie zakażeń Bartonella henselae i Bartonella quintana w Polsce w latach 1998-2001. Przegląd Epidemiologiczny. 56, 399-407;
7. Sanogo Y.O., Zeaiter Z., Caruso G., Merola F., Shpynov S., Brouqui P., Raoult D. 2003. Bartonella henselae in Ixodes ricinus ticks (Acari: Ixodida) removed from humans, Belluno Province, Italy. Emerging Infectious Diseases. 9, 3, 329-332;
8. Skotarczak B., Adamska M. 2005. Capreolus capreolus i Ixodes ricinus jako rezerwuar Bartonella w Polsce Północno-Zachodniej. Wiadomości Parazytologiczne. 51, 2, 139-143.