Kleszcze w Polsce: Kleszcz łąkowy, Dermacentor reticulatus
Kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus) występuje w strefie klimatu umiarkowanego, w pasie ciągnącym się od Anglii, Francji i Hiszpanii na zachodzie do pasa wyznaczonego przez góry Ural na wschodzie. W Polsce kleszcz łąkowy występuje głównie w zadrzewionych lub zakrzewionych dolinach rzek, strumieni i kanałów odwadniających, w bagnistych lasach mieszanych, torfowiskach, polanach i łąkach śródleśnych oraz zakrzewionych pastwiskach. Kleszcze łąkowe skupiają się w dolinach rzek, obrzeżach jezior, wzdłuż leśnych ścieżek, na obrzeżach polan i łąk śródleśnych. Zimujące dorosłe kleszcze często skupiają się w stogach siana pozostawionych zimą na łąkach.
Pasożytnictwo kleszczy łąkowych
Kleszcz łąkowy jest polifagicznym pasożytem pozagniazdowo-norowym, o trójżywicielowym cyklu rozwojowym. Młodociane kleszcze, a więc larwy i nimfy, bytują głównie w norach i korytarzach nor drobnych ssaków. Żywicielami dorosłych kleszczy są natomiast średniej wielkości i duże ssaki, w tym człowiek.
Cykl rozwojowy kleszczy łąkowych
Cykl rozwojowy kleszczy łąkowych jest zasadniczo jednoroczny. Może trwać jednak dwa lata w zależności od pory roku w jakiej najedzone samice opadają od żywicieli i składają jaja. Zdecydowana większość samic Dermacentor reticulatus składa jaja w czerwcu. W związku z tym okres czasu jaki upływa między końcem zerowania samic, a złożeniem jaj wynosi w przypadku samic żerujących wiosną 7-68 dni, a w przypadku samic najedzonych jesienią 210-235 dni.
Wylęg larw z jaj złożonych w czerwcu następuje najczęściej od lipca do sierpnia. Uważa się, że larwy nie są w stanie przetrwać warunków zimowych i wszystkie giną po wystąpieniu pierwszych mrozów. Długość żerowania larw waha się w granicach od 3 do 8 dni. Nimfy nie są zdolne do długotrwałego głodowania i głodne przeżywają do 50 dni i wszystkie giną przed nastaniem zimowej pory roku. Długość okresu żerowania nimf wynosi w większości przypadków trwa 4-6 dni, wyjątkowo 3-15 dni.
Czas żerowania samic kleszczy łąkowych zależy od pory roku, na wiosnę w wczesnym latem trwa 5-15 dni, a jesienią 12-17 dni. Samce natomiast przebywają przyczepione do żywiciela od kilku dni do nawet kilku miesięcy. Dorosłe osobniki Dermacentor reticulatus są w stanie przetrwać warunki zimowe.
Jak wyglądają kleszcze łąkowe?
U D. reticulatus tak jak i u innych kleszczy należących do rzędu Ixodida, wystąpił wyraźny zanik segmentacji ciała. Wtórnie można wyróżnić u nich idiosomę oraz gnatosomę, która zawiera narządy gębowe. U głodnych kleszczy gnatosoma położona jest terminalnie na idiosomie. U najedzonych larw, nimf oraz samic gnatosoma nagina się na stronę brzuszną i przyjmuje przednio-brzuszne położenia. Mimo wspólnego planu budowy gantosoma kleszczy łąkowych jest morfologicznie bardzo zróżnicowana w zależności od stadium rozwojowego i płci.
Idiosoma u larw, nimf i samic jest w znacznym stopniu pokryta oskórkiem rozciągliwym co umożliwia powiększenie rozmiarów ciała podczas żerowania. Na ich przedniej powierzchni grzbietowej występuje owalna tarczka grzbietowa, która jest twardą okrywą zbudowaną ze sklerotyzowanych, nierozciągliwych tarczek. Tarczka grzbietowa u samców pokrywa całą powierzchnię grzbietową, a naskórek rozciągliwy pokrywa jedynie boczne powierzchnie idiosomy. Powierzchnia brzuszna idiosomy larw, nimf i samic w większości okrywa rozciągliwy pofałdowany oskórek. Brzuszna część idiosomy samców jest natomiast w całości pokryta przez sklerotyzowane tarczki. Kleszcze Dermacentor reticulatus posiadają oczy.
Wygląd samca kleszcza łąkowego
Samce kleszczy Dermacentor reticulatus mają ciało owalne o długości 3,45-5,15 mm i szerokości 2,2-3,1 mm. Na tarczce grzbietowej posiadają biały rysunek w postaci sieci o nieregularnych, postrzępionych brzegach. Nasycenie białej barwy jest zmienne i zwykle nieintensywne. Biały rysunek może być również zaznaczony na grzbietowej powierzchni gnatosomy i nóg. Oczy płaskie, brzeżne, położone na pseudoscutum u podstawy przewężenia przedniego tarczki grzbietowej.
Wygląd samicy kleszcza łąkowego
U osobników głodnych ciało jest owalne i zwężone z przodu. Długość ciała okazów głodnych wynosi 2,75-4-75 mm, a szerokość 1,75-3,2 mm. W pełni nasycone pokarmem samice kleszcza łąkowego maja 13 mm długości, 9 mm szerokości i 7 mm wysokości. Na tarczce grzbietowej idiosomy występuje biały rysunek o różnej intensywności, największej po bokach tarczki, a w jej polu środkowym półprzejrzysty, przytłumiony barwą tła. Oczy owalne, płaskie, brzeżne.
Wygląd nimfy kleszcza łąkowego
Idiosoma nimf kleszczy łąkowych ma kształt owalny zwężony z przodu. Jej długość wynosi 0,92-1,13 mm, a szerokość 0,63-0,89 mm. Oczy brzeżne, niewypukłe, położone w tylno-bocznych kątach tarczki grzbietowej.
Wygląd larwy kleszcza łąkowego
Idiosoma larw ma kształt owalny, lekko z przodu zwężony, o długości 0,49-0,53 mm i szerokości 0,40-0,42 mm. Tarczka grzbietowa najszersza w tylnej połowie na wysokości oczu. Oczy osadzone na tylno-bocznych kątach krawędzi tarczki grzbietowej.
Źródło:
- Nowak-Chmura M., Siuda K. 2012. Ticks of Poland. Review of contemporary issues and latest research. Annals of Parasitology. 58, 3, 125-155;
- Siuda K. 1991. Kleszcze (Acari: Ixodida) Polski, Część I – zagadnienia ogólne. Polskie Towarzystwo Parazytologiczne. Warszawa;
- Siuda K. 1993. Kleszcze (Acari: Ixodida) Polski. Część II. Systematyka i rozmieszczenie. Polskie Towarzystwo Parazytologiczne. Warszawa;
- Siuda K. 1995. Fauna kleszczy (Acari: Ixodida) w Polsce. Wiadomości Parazytologiczne, 41, 3, 277-288;
- European Centre for Disease Prevention and Control and European Food Safety Authority. Tick maps [internet]. Stockholm: ECDC; 2018. Available from: https://ecdc.europa.eu/en/disease-vectors/surveillance-and-disease-data/tick-maps;
- Obserwacje własne
