Kleszcze – zbiór ze środowiska naturalnego

Celem zbioru kleszczy jest ocena ryzyka występowania chorób, które przenoszą na danym lokalnym obszarze. Ważnym jest, aby stosować jednolite metody zbierania kleszczy co pozwoli na uzyskanie wiarygodnych, wysokiej jakości danych. Celem standaryzacji metody zbierania kleszczy jest poprawa jakości danych monitoringu występowania kleszczy co umożliwi porównywanie danych na przestrzeni lat czy różnych lokalizacji geograficznych na terenie kraju. Wysokiej jakości dane umożliwią poprawienie jakości i dokładności oceny ryzyka, które są dostarczane medycznej i publicznej edukacji zdrowotnej. Każda jednostka zdrowia powinna starannie określić czy obszar jej działania pokrywa się z obszarem występowania kleszczy, a tym samym występowania chorób, które przenoszą.

Zbiór kleszczy możemy podzielić na dwa typy: pasywny, w którym badamy kleszcze doniesione do placówek służby zdrowia lub placówek weterynaryjnych i aktywny, który polega na zbieraniu kleszczy w naturalnym środowisku ich występowania. Metoda flagowa jest aktywną metodą zbioru kleszczy polegającą na przeciąganiu białego flanelowego płótna nad i wokół roślinności gdzie kleszcze mogą być obecne.

Zbiór kleszczy należy przeprowadzać w okresie ich aktywności, a więc gdy temperatura otoczenia przekracza 4°C. W celu oceny sezonowości ich występowania zbioru powinno się dokonywać w odstępach jednomiesięcznych. Zbioru kleszczy metodą flagową nie powinno się przeprowadzać podczas deszczu lub gdy trawa jest mokra np. od rosy ponieważ w mokrych warunkach szybko dojdzie do zabrudzenia białego płótna co bardzo utrudni dostrzeżenie kleszczy. Ze względu na poranną rosę zaleca się zbieranie kleszczy późnym rankiem lub popołudniu. Przy niższych temperaturach kleszcze są mniej aktywne.

Materiały – sprzęt ogólny do zbierania kleszczy:

• biały kombinezon lub białe spodnie i koszule,

• białe skarpetki,

• pełne buty, najlepiej bez oczek na sznurowadła (lub użyć taśmy izolacyjnej na pokrycie otworów),

• kołki do wyznaczenia terenu zbioru,

• gumowy młotek do wbijania kołków w ziemię,

• banery i taśmy oznaczające miejsce zbioru (opcjonalnie),

• miarę o długości 20 m do wyznaczenia obszaru zbioru,

• siatki chroniące głowę przed owadami (opcjonalnie),

• kartę danych zbioru,

• ołówki oraz markery do oznaczania probówek z kleszczami,

• etykiety do oznaczania probówek z kleszczami,

• termohigrometr,

• moduł GPS,

• telefon komórkowy,

• aparat fotograficzny (opcjonalnie),

• szkło powiększające,

• worki na odpady (do przewożenia zużytych kombinezonów czy płócien flag w samochodzie przed ich usunięciem),

• ręczniki papierowe,

• skrzynkę na kółkach, która pomieści cały sprzęt badawczy.

Materiały – sprzęt do zbierania kleszczy:

• flaga,

• zapasowe płótna flanelowe do flagi,

• pęseta z ostrymi końcówkami i mały pędzelek do przenoszenia kleszczy do fiolek,

• probówki do transportu kleszczy,

• statyw na probówki,

• torebki strunowe do przechowywania fiolek z próbami,

• rękawiczki jednorazowe.

Flaga składa się z flanelowego płótna o powierzchni ok. 1 m2 przyczepionego do kija o długości 1,2 m. Do końców kija przymocowuje się sznurek o długości 3 m, który umożliwia ciągnięcie flagi przez osobę zbierającą. Roślinność wyższą, krzaczastą wygodniej jest omiatać płótnem przeczepionym do dłuższego kija trzymanego w ręku. Zbiór kleszczy można przeprowadzać z zastosowaniem dwutlenku węgla, który przywabia aktywnie poszukujące żywiciela kleszcze. Powierzchnia zbioru powinna wynosić 100 m2 i najlepiej gdy jest to kwadrat o boku 10 x  10 m. Teren zbioru wyznaczamy przy pomocy miary, a jego rogi oznaczamy kołkami, które wbijamy w ziemię.

Osoby przeprowadzające zbiór powinny chodzić w umiarkowanym tempie upewniając się, że powierzchnia płótna w jak największym stopniu pozostaje w kontakcie z ziemią i roślinnością. Sprawdzenie flagi powinno odbyć się co 40-50 kroków. Należy zebrać wszystkie przyczepione kleszcze za pomocą pęsety o wąskich końcówkach lub małego pędzelka i umieścić je w szczelnie zamykanych probówkach. Fiolki należy wyraźnie oznaczyć datą, miejscem zbioru i nazwiskiem osoby pobierającej próby. Wszystkie zebrane w danym miejscu kleszcze można umieścić w jednej fiolce. Uzupełniamy arkusze danych bezpośrednio po zbiorze w danym miejscu. Bardzo ważne jest, aby szczegółowo wypełnić arkusz i opisać miejsce zbioru nawet wówczas gdy żaden kleszcz nie został znaleziony. Wszystkie dane powinny zostać wpisane do elektronicznej bazy danych oraz powinno się wykonać kopię zapasową. Wszystkie zebrane kleszcze przewożone są do laboratorium gdzie są identyfikowane i zliczane pod mikroskopem stereoskopowym.

Ochrona osobista podczas zbioru kleszczy:

Osoby zbierające kleszcze w terenie są bezpośrednio narażone na ukłucie przez kleszcza dlatego należy zachować szczególną ostrożność. Aby zminimalizować zagrożenie należy stosować się do zasad ochrony osobistej, np. zakładać białe ubranie (spodnie, koszula, kombinezon, skarpetki), tak aby łatwiej zauważyć kleszcze. Nogawki spodni powinny być włożone w skarpetki lub w pełne buty. Po zakończeniu pobierania w danym miejscu należy szczegółowo sprawdzić ubranie. Po powrocie do domu ponownie starannie sprawdź swoje ubranie i buty oraz skórę czy nie ma przyczepionych kleszczy. Poproś drugą osobę, aby sprawdziła trudno widoczne miejsca np. plecy, tył głowy, ramiona. Kleszcze najczęściej przyczepiają się do skóry głowy, szyi, pach i pachwin, ale mogą przyczepić się w dowolnym miejscu ciała.

Należy również zwrócić uwagę, że zbioru kleszczy dokonujemy w środowisku naturalnym często z dala od zabudowań ludzkich, stąd też w celu utrzymania bezpieczeństwa należy każdorazowo informować najbliższe osoby o czasie i miejscu planowanej zbiórki. Bezpieczniej jest dokonywać zbioru w co najmniej dwie osoby. Zbieracze powinni być świadomi zagrożeń występujących w danych regionach zbioru.

 

Źródło:

1. Wodecka B., 2006. Zbiór Kleszczy do badań. W: Biologia molekularna patogenów przenoszonych przez kleszcze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL;
2. Ontario Agency for Health Protection and Promotion (Public Health Ontario). Tick dragging: standard operating procedure. Toronto, ON: Queen’s Printer for Ontario; 2015;
3. Doświadczenia własne.