Riketsjozy: choroba wywoływana przez Rickettsia helvetica

Bakterie należące do rodzaju Rickettsia stanowią ważny medyczny czynnik zagrażający zdrowiu i życiu człowieka. Riketsje zawdzięczają swoją nazwę amerykańskiemu mikrobiologowi Howardowi Ricketts’owi, który w 1906 roku jako pierwszy opisał R. rickettsii wywołującą gorączkę plamistą Gór Skalistych. Rickettsia przenoszone przez kleszcze należą do grupy riketsji wywołujących gorączki plamiste (ang. spotted fever group, SFG), a ich występowanie wiąże się z określonymi rejonami geograficznymi. Do najgroźniejszych dla człowieka riketsjoz należących do grupy SFG zaliczamy m.in. następujące choroby: gorączka plamista Gór Skalistych, gorączka śródziemnomorska, północno-azjatycka gorączka kleszczowa i dur kleszczowy z Queensland wywoływane odpowiednio przez R. rickettsii, R. conorii, R. sibirica i R. australis. Od 1985 do 2004 roku wyizolowano i opisano kilkanaście nowych patogennych gatunków należących do rodzaju Rickettsia. Nowymi opisanymi riketsjozami w Europie są zakażenia wywoływane przez R. slovaca, R. massilliae, R. aeschlimannii i Rickettsia helvetica.

Rickettsia helvetica została wyizolowana po raz pierwszy w 1979 roku w Szwajcarii i pierwotnie była uważana za niepatogenny gatunek występujący u kleszcza pospolitego, Ixodes ricinus. Przez kilkanaście lat określana była jako „Swiss agent”. Dopiero w 1993 roku Beati i wsp., nawiązując do łacińskiego słowa Helvetia określającego Szwajcarię, zaproponowali obowiązującą do dziś nazwę Rickettsia helvetica.

Rickettsia helvetica należy do obligatoryjnych wewnątrzkomórkowych Gram-ujemnych bakterii. Gatunki należące do rodzaju Rickettsia mogą wykazywać kształty spiralne i koliste o długości 0,8 – 2,0 μm i średnicy 0,3 – 0,5 μm. R. helvetica może występować we wszystkich tkankach kleszcza, ale głównie znajdowana jest w bańce odbytnicy (łac. Ampulla recti) oraz w organach płciowych. Podczas hodowli w zwierzęcych/ssaczych kulturach komórkowych R. helvetica widoczna jest w cytoplazmie komórek, a czasem nawet w jądrze komórkowym. W odróżnieniu do innych gatunków rodziny Rickettsieae nie wykazuje cytopatogenicznego efektu w kulturach komórkowych.

Występowanie Rickettsia helvetica

Rickettsia helvetica występuje w wielu krajach Europejskich takich jak Szwajcaria, Francja, Szwecja, Dania, Holandia, Słowenia, Słowacja, Portugalia, Hiszpania, Włochy, Bułgaria, Turcja, Albania, Chorwacja, Węgry, Austria, Niemcy czy Polska. Jak donoszą ostatnie badania występowanie R. helvetica nie ogranicza się wyłącznie do kontynentu Europejskiego. Jej obecność odnotowywano również w Japonii, Tajlandii i Laosie, gdzie była izolowana z Ixodes ovatus, I. persulcatus oraz I. monospinosus oraz Maroko gdzie odnotowano jej obecność u I. ricinus. Badania przeprowadzone przez licznych naukowców wskazują na możliwość występowania R. helvetica również w kleszczach Dermacentor reticulatus, D. marginatus, Rhiphicephalus bursa, R. sanguineus, Hyalomma plumbeum.

Przez blisko 20 lat od pierwszego zidentyfikowania bakteria Rickettsia helvetica uważana była za niepatogenny gatunek. Jednakże w 1999 roku R. helvetica była przyczyną zapalenia osierdzia u pacjentów w Szwecji, a rok później opisano gorączkę niewiadomego pochodzenia u pacjentów we Francji, u których stwierdzono obecność R. helvetica. Badacze łączyli również obecność R. helvetica z występowaniem sarkoidozy u Szwedzkich pacjentów jednakże inni uczeni podważyli słuszność tej hipotezy. W 2006 roku w Szwedzkim Falun zdiagnozowano u pacjentki zapalenie opon mózgowych, którego przyczyną była R. helvetica. Najczęstszymi objawami w zakażeniach związanych z R. helvetica są gorączka, ból głowy oraz ból mięśni i stawów. Incydentalnie natomiast stwierdza się inne objawy charakterystyczne dla riketsjoz takie jak wysypka, powiększenie węzłów chłonnych czy też strup pojawiający się w miejscu ukłucia przez kleszcza.

Źródło:

1. Dobec M., Golubic D., Punda-Polic V., Kaeppeli F., Sievers M. 2009. Rickettsia helvetica in Dermacentor reticulatus ticks”, Emerging Infectious Diseases. 15, 1, 98-100;
2. Fournier P.E., Grunnenberger F., Jaulhac B., Gastinger G., Raoult D. 2000. Evidence of Rickettsia helvetica infection in humans, Eastern France. Emerging Infectious Diseases. 6, 4, 389-392;
3. Nilsson K. 2009. Septicaemia with Rickettsia helvetica in a patient with acute febrile illness, rash and myasthenia. Journal of Infection. 58, 79-82;
4. Nilsson K., Elfving K., Pahlson C. 2010. Rickettsia helvetica in patient with meningitis, Sweden, 2006. Emerging Infectious Diseases. 16, 3, 490-492;
5. Nilsson K., Jaenson T.G., Uhnoo I., Lindquist O., Pettersson B., Uhlen M., Friman G., Pahlson C., 1997. Characterization of a spotted fever group Rickettsia from Ixodes ricinus ticks in Sweden. Journal of Clinical Microbiology. 35, 243-247;
6. Nilsson K., Lindquist O., Pahlso C. 1999. Association of Rickettsia helvetica with chronic perimyocarditis in sidden cardiac death. The Lancet. 354, 1169-1173;
7. Nilsson K., Pahlson C., Lukinius A., Eroksson L., Nilsson L., Lindgqist O. 2002. Presence of Rickettsia helvetica in granulomatous tissue from patients with sarcoidosis. Journal of Infectious Diseases. 185, 1128-1138;
8. Parola P., Paddock C.D., Raoult D. 2005. Tick-borne Rickettsioses around the World: emerging diseases challenging old concepts. Clinical Microbiology Reviews. 18, 719-756;
9. Parola P., Paddock C.D., Raoult D. 2005. Tick-borne Rickettsioses around the World: emerging diseases challenging old concepts. Clinical Microbiology Reviews. 18, 719-756;
10. Rymaszewska A., Skotarczak B. 2006. Evidence and molecular analysis of Rickettsia helvetica and novel α-proteobacterium from the tick Ixodes ricinus in Poland. Ekologija. 2, 44-50.